Harita - Çüngüş

Çüngüş, Diyarbakır ilinin bir ilçesidir. Diyarbakır'ın kuzeybatısında yer alan ilçenin yüzölçümü 489 km² olup denizden yüksekliği ise 1049 metredir. İlçenin doğusunda Çermik, kuzeyinde Elazığ ili Sivrice ilçesi, batısında Malatya ili Pütürge ilçesi ile Fırat Nehri ve güneyinde Adıyaman iline bağlı Gerger ilçesi bulunmaktadır. Etrafı dağlarla çevrili olan Çüngüş ilçesinin Güneydoğu Toroslar üzerinde sırayla Abaza, Akdağlar ve Savucak dağları bulunmaktadır. Akarsuları Fırat Nehri, eski adı Nahrik olan Çüngüş çayı ve Medye çayı'dır. Fırat Nehri üzerinde bulunan Karakaya barajı ilçenin önemli yapılarındandır.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilçede Ermeniler yoğun olarak yaşamıştır. 1915 yılında Ermeni Kırımı sırasında, bölgede yaşayan binlerce Ermeni'nin Çüngüş'te toplatıldığı ve bir uçurumdan aşağı atılarak öldürüldüğü iddia edilmektedir. 2006 yılında katliam hakkında 100 Yıl Sonra adlı bir film yapıldı. Olay Çüngüş'teki Ermeni nüfusunun sonunu getirse de, ilçe günümüzde hâlen Ermenilere ait birtakım izleri barındırmaktadır. İlçede Ermenilerden geriye kalanlar harabe halindeki iki kilisedir.

İlçe siyasi bazı sebeplerden ötürü Elazığ'dan alınıp Diyarbakır'a bağlanmıştır. İpek yolu üzerinde bulunması hasebiyle bir dönem jeopolitik bir önem arz eden Çüngüş, hızlı bir gelişim göstermiş; ancak İpek Yolunun değişmesi sonrasında hızla eski canlılığını yitirmiştir ve hâlen başta ekonomik olmak üzere muhtelif bazı sebeplerle dışarıya göç vermektedir.

Çüngüş'ün, kelime anlamı itibarıyla "Çoban aldatan kuş (Çınkuş)" manasına geldiği düşünülmektedir. Ermeni kayıtlarında da Çüngüş'ten "Çınkuş" olarak bahsedilmektedir. Ayrıca Ermenistan'a göç eden Çüngüşlü Ermeniler genelde Nubaraşen'de yaşamakta ve bu şehrin sokaklarından biri de "Çınkuş" olarak anılmaktadır.